In het algemeen gesproken bestaat er niet zoiets als een goede of optimale cultuur. Wat goed is en wat slecht, hangt in elk afzonderlijk geval af van waar men met de organisatie naar toe wil, en een cultuurkenmerk dat gunstig is voor één doel is vaak onvermijdelijk nadelig voor het andere. Toch zijn er een aantal fundamentele uitgangspunten te formuleren die wat ons betreft in elke cultuurvisie een plek zouden moeten krijgen:
- Neem kernwaarden als uitgangspunt. Stabiele kernwaarden of basiswaarden zorgen voor evenwicht tussen houding, regels en gedrag. Investeer in betrokkenheid. Zorg voor overlap tussen persoonlijke– en organisatiewaarden in de vorm van shared values.
- Zorg voor onderling vertrouwen. Samenwerking vereist een open en eerlijke omgang met elkaar. Daarvoor is vertrouwen is noodzakelijk. Dit vormt de basis voor het uitgangspunt afspraak-is-afspraak en elkaar aanspreken als men zich niet aan de afspraken houdt.
- Vertrouw op eigen verantwoordelijkheid. Definieer duidelijke doelen, stimuleer vakmanschap, maar laat de uitvoering aan de medewerker zelf over.
- Continu verbeteren is in de cultuur verankerd. Leren, verbeteren en borgen zijn uitgangspunten bij het handelen. Principe: fouten maken mag – als je er maar van leert.
Om energiek en effectief te zijn, hebben mensen en
organisaties en eigen identiteit nodig. Waarvoor staan we?
Waar geloven we in, wat verbindt ons en wie willen we zijn?
Zoals we al zagen bij
strategie neemt een goede
visie kernwaarden als uitgangspunt. Zij
fungeren als ethisch kompas en zijn de kern van de
bedrijfscultuur binnen een onderneming.
Wat zijn
kernwaarden?
Kernwaarden zijn de belangrijkste
('kern') waarden binnen een organisatie. De begrippen
kernwaarde en basiswaarde zijn synoniemen. Het begrip waarde
komt, net zoals de begrippen principes en normen, uit de
ethiek en de sociologie.
Wat zijn waarden?
Een standaard
sociologische definitie van waarden is: ‘..centrale maatstaven met
behulp waarvan men het eigen gedrag en dat van anderen
beoordeelt’. (Van Doorn en Lammers, 1976: 119). Het gaat om
zaken die men collectief goed en juist vindt, die men graag
wil, en waarnaar men streeft. Waarden zijn dus morele doelen
of idealen die mensen nastreven, waarderen en motiveren.
Waarden hebben emotionele lading: ‘daar gaan mensen voor’.
Enkele voorbeelden: eerlijkheid, respect, trouw,
betrouwbaarheid, betrokkenheid, liefde, moed en
rechtvaardigheid.
Wat zijn principes en normen?
Een principe is een grondbeginsel, een stelregel voor gedrag en
geeft aan op welke wijze wij onze overtuigingen in daden tot
uitdrukking willen brengen. Principes vormen de ethische
code en daarmee de gedragsmatige vertaling van de waarden
van een organisatie. Verwarrend in dit kader is het gebruik
van het overlappende (sociologische) begrip normen. Normen
zijn uitwerkingen, vertalingen van waarden naar concrete
handelingen; normen zijn plaats- en tijdgebonden. Een
sociologische definitie: ‘(…) opvattingen over hoe men zich
dient te gedragen, of hoe men zich juist niet moet
gedragen. Er zijn positieve normen, geboden, en negatieve
normen of verboden. (Van Doorn en Lammers, 1976: 112). We
hanteren de begrippen principes en normen door elkaar heen:
beiden zijn richtlijnen voor gewenst gedrag.
In
onderstaande figuur is een scala aan waarden, principes en
synoniemen opgenomen. Zie ook
test
je eigen kernwaarden.
We kunnen twee soorten kernwaarden onderscheiden: specifieke kernwaarden die betrekking hebben op de eigen handelwijze en algemene kernwaarden die de verantwoordelijkheden uitdrukken ten opzichte van de stakeholders (belanghebbenden) van de organisatie.
Het uiteindelijke aantal kernwaarden bedraagt idealiter
ergens tussen de drie en zes. Waarom dit aantal? Kan het
niet met minder waarden? Nee, om uit te drukken wat men
werkelijk belangrijk vindt, heeft men meerdere waarden
nodig. Kan men niet wat meer waarden kiezen? Wij raden dit
af: met meer waarden verliest men aan scherpte, mensen
kunnen de waarden niet langer onthouden en hebben bijgevolg
niet helder meer waar het om gaat. Soms zien we ook een
uitgebreidere bedrijfscode gekoppeld aan kernwaarden, zoals
bijvoorbeeld bij
Essent.
Voorbeelden van kernwaarden van
internationale ondernemingen (bron:
&Samhoud):
- Merck:
- maatschappelijke verantwoordelijkheid van de onderneming
- ondubbelzinnige excellence in alle aspecten van de onderneming
- innovatie op basis van de wetenschap
- oprechtheid en integriteit
- winst, maar dan wel winst uit werk dat ten goede komt aan de gehele mensheid.
- Walt
Disney:
- geen cynisme
- het koesteren en verbreiden van ‘gezonde’ Amerikaanse waarden
- creativiteit, dromen en fantasie
- fanatieke aandacht voor consistentie en details
- bewaren en beheersen van het imago van Disney
- Nordstrom:
- service voor de klant, die op de allereerste plaats komt
- hard werken en individuele productiviteit
- nooit tevreden zijn
- excellente reputatie: deel uitmaken van een groter geheel.
- Sony
- verheffing van de Japanse cultuur en het nationale aanzien
- een pionier zijn, niet anderen volgen: het onmogelijke voor elkaar brengen
- de capaciteiten en creativiteit van het individu aanmoedigen.
Nader beschouwd verschillen de kernwaarden van veel organisaties slechts in accenten. Integriteit, respect en maatschappelijke verantwoordelijkheid worden door vrijwel alle bedrijven in één of andere vorm als basiswaarde gehanteerd. Ook openheid, grote betrokkenheid van werknemers, loyaliteit en werkplezier scoren hoog. Hieronder is een overzicht opgenomen met veel voorkomende kernwaarden.
Van de ethiek kunnen we nog veel leren. In deze wetenschap wordt al eeuwen een discussie gevoerd over normen en waarden. Voor de liefhebbers één citaat: 'als geld verdienen het doel van een bedrijf is, is dan eten het doel van het leven?'
Centraal staat de vraag, wat de belangrijkste waarden voor de mensheid zijn. Over één ding is men het eens: voor elk mens en elk -op te voeden- kind is het van het grootste belang dat hij of zij een (reflectieve) houding krijgt waarbij men zelf waarden kan ontwikkelen. Het draait niet om de waarden zelf, maar om het leren waarden te kiezen en te verinnerlijken. Herkennen we daar het 'allernieuwste' concept lerende organisatie?